چرا بسیاری ازجوانان برای حضور درمسجد اقبال و تمایل نشان نمی دهند ؟

درحالی که سال ها ازپیروزی انقلاب اسلامی درجمهوری اسلامی ایران می گذرد اما بایدبپذیریم که کانون ها و مساجد هنوز نتوانسته اند آنچنانکه باید وشاید بستر و زمینه حضور پرشور و بانشاط جوانان دربرنامه های مساجد را فراهم کنند.

بالاگریوه درراستای علت یابی این موضوع مهم ازحجت الاسلام و المسلمین محمد بیرانوندی ازپژوهشگران و نویسندگان حوزه علوم تربیتی ومشاوره حوزه علمیه اصفهان دعوت کرده است تا یافته های پژوهشی خودرا به صورت سلسله وار دراختیار این پایگاه اطلاع رسانی قرار دهند؛ امید می رود بتوانیم گامی درجهت شناخت چگونگی رونق مساجد و حضور پررنگ و آگاهانه جوانان در برنامه های مساجد برداریم.

بایستی به این مهم اذعان کرد که عوامل متعددي دررونق مساجد و جذب جوانان به این مراکز دینی دخالت دارند. در ذيل به بررسي تعدادي از اين عوامل می­پردازیم.

1 ـ توجّه به نيازهاي جوانان

قدرت جذب‌كنندگي هرمكاني يا موقعيتي به ميزان ارضاء‌كنندگي آن مكان در رابطه با نيازهاي پيراموني بستگي دارد. موقعيتي همچون مسجد بايد واجد ويژگي‌هايي باشد كه آن ويژگي‌ها به ارضاي نيازهاي مردم منجر شود. بين ميزان ارضاكنندگي مسجد و ميزان جاذب بودن آن رابطه ی مستقيمي وجود دارد. آدمي نيز رو به موقعيت‌هايي دارد كه اين نيازها را ارضا مي‌كنند نيازهايي چون:

 الف- نياز به امنيت، محبّت و تعلّق:

نيازهايي چون امنيت، محبّت وتعلّق به اجتماع نيزازسنخ نيازهاي بشري است امّا متمايز از نيازهاي فيزيولوژيك. اساساً آدمي به واسطه‌ی برخورداري از نيازهايي چون امنيت، محبّت و تعلّق از حيوانات متمايز مي‌شود. «مزلو» نيز نيازها را به دو دسته­ی كلّي نيازهاي فيزيولوژيك و نيازهاي روانشناختي تقسيم نموده است.

بنابراين، هويّت‌يابي و معني بخشي به زندگي انساني مستلزم تأكيد برارضای نيازهاي روانشناختي اوست، نه صرفاً نيازهاي فيزيولوژيك آدمي. مكان‌هايي كه در ارضای اين نيازها موفقيت بيش‌تري دارند از جذابيت بيش‌تري نيز برخوردارند.البته بايداشاره كنيم كه اين نيازها نيزبيش‌تر ناظربروضعيت موجود افرادهستند؛چرا كه نيازهاي فوق از جمله نيازهاي عيني و واقعي افراد است كه بايد ارضا شوند.

ب- نياز به خودشكوفايي:

نياز به خودشكوفايي نيازي است كه درعين اين كه درقلمرو نيازهاي روانشناختي است، امّا به لحاظ ماهيت و موقعيت خاص خود، بيش‌تر درقلمرو نيازهاي مطلوب، هنجاري و آرماني قرار دارد.

یکی دیگر ازمحورهای اساسي جذب جوانان به مساجد، تشخيص نياز و انگيزه‌هاي جوانان است. پر واضح است كه جوانان به انحای مختلف در پي ارضاي نيازهاي گوناگون خود بر مي‌آيند و در اين مسير به مكان‌ها و محافلي مي‌روند كه درآنجا پاسخي به يكي از نيازهاي گوناگون خود بيابند.

پس بايد ديد مساجد و متولّيان آن تا چه اندازه از نيازهاي جوانان آگاهي دارند، و در صورت آگاه بودن تا چه پايه در برآوردن اين نيازها برنامه‌ريزي و كار كرده‌اند.

بدين ترتيب، تشخيص نيازهاي مختلف جوانان، ازجمله نيازهاي جسماني، رواني، عاطفي، اجتماعي، معنوي و اخلاقي و شناختي جوانان، مي‌تواند گام مؤثّري درجذب آنان به مساجد باشد. وقتي خصوصيات نوجواني و جواني شناخته شد، آنگاه برنامه‌ريزان امور فرهنگي مساجد قادر مي‌گردند برنامه‌هايي تدوين كنند كه متوجه ارضاي نيازهاي گوناگون جوانان بوده و مطابق با سليقه‌ها و روحيه‌ی جوانان باشد.

چنين برنامه‌هايي براي جذب و پرورش جوانان در مساجد مي‌تواند مؤثّر باشد.

 ۲-امام جماعت

امام‌جماعت، مهم‌ترین عضو مدیریتی مسجد است كه می‌تواند با برنامه‌‌ریزی وعملكرد درست، زمینه‌ی مناسبی را برای پیش برد عوامل حضور مردم در مسجد فراهم كند. درباره­ی حضور‌ جوانان در مسجد نیز عملكرد امام‌ جماعت، شخصیت ‌امام جماعت و چگونگی برخورد او با جوانان، در ایجاد و چگونگی نگرش جوانان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثّر است.

روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان نبایددر چارچوبی خشك و رسمی باقی بماندو باید به روابط عاطفی بینجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یكی از دوستان جوانان به شمار ‌رود. امام جماعت برای این­كه سطح روابطش را با جوانان به این حد برساند باید به مسایل گوناگونی توجّه داشته باشد و همواره جوانان را همراهی كند.

او می‌تواند درمشكلات، آنان را یاری كند،موفقیت‌هایشان را به آنان تبریك بگوید، از ناراحتی و غم‌‌هایشان ابراز تأسف كند، هدایای كوچكی همچون عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگاری به آنان تقدیم كند، در صورت امكان، روز تولّدشان را به آنان تبریك بگوید و كارهای دیگر كه با توجّه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالی محل دربرقراری‌وایجاد ارتباط دوستانه و محبّت آمیز مؤثّر است.

بهتراست ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضوری محدود نشود.برقراری ارتباط كتبی نیزمیان جوانان و امام جماعت بسیار مفید است.

در این صورت، جوانان از این­كه امام جماعت به آنان احترام می‌گذارد و به شكل خصوصی، مطلبی را برای آنان بیان كرده، احساس شخصیت می‌كنند، به امام جماعت نزدیك شده و مطالبی را كه نمی‌توانند بیان كنند كتبی با امام جماعت درمیان می‌گذارند.

البته امام جماعت پیش از اینكه درباره ی جلب جوانان به مسجد و برقراری ارتباط با وی اقدام نماید، بايد به ‌طوركامل ازنیازها و روحیات، ارزش‌ها، خواسته‌ها،سلیقه‌ها، توان‌مندی‌ها و آسیب‌هایی كه جوان را تهدید می‌كند و راه‌های رویارویی با آن آگاه باشد.

در این صورت می‌تواند فعالیت‌ها و برخوردهای خود را باجوانان به شكلی تنظیم كندكه علاوه بر رفع نیازهایشان، آنان را به مسجد بكشاند.در غیر این صورت، امید زیادی برای موفقیت امام جماعت در جذب جوانان به مسجد وجود ندارد.

شناخت موانع برقراری ارتباط عمیق و پایدار میان جوانان و امام جماعت، یكی از مهم‌ترین كارهایی است كه امام جماعت باید برای رسیدن به این اهداف انجام دهد؛ چون آگاهی از این موانع، برای انتخاب راه كارهای درست در جهت رفع موانع لازم است.

۳-خانواده و دوستان

خانواده ‌و دوستان از مهم‌ترین عوامل تشكیل‌دهنده ی شخصیت افراد هستنــد كه در شكل‌گیری اندیشــه‌ی تربیتی، سیاسی، تحصیلی و دینی فرد مؤثّـر خواهند بود. اگر اعضای خانواده به ویژه پدر و مادر، خود، به مسجد بروند یا به رفت و آمد فرزندشان به مسجد توجّه كنند یا اینكه فضای خانه به طور كلی با آموزش‌ها و مفاهیم دینی آشنا باشد، می‌توان انتظار داشــت جوانان با مسجد، میانه ی خوبی داشته باشند.

درخارج ازخانواده،دوستان،برارزش‌هاوبینش‌های جوان تأثیرزیادی دارند.ازآنجایی كه روابط دوستانه ی جوانان، قوی ترو مؤثّرتر ازدیگر رده‌های سنی است، اهمیت گروه دوستان بیشتر می‌شود.

خانواده‌ها باید به گونه‌ای غیر مستقیم بر دوستان و دوست‌یابی فرزندخود نظارت كنند و ملاك‌های دوست خوب و اهمیت دوست و دوستی را برای جوانان بازگو كنند تا فرزندشان به وسیله ی دوستان مؤمن و مسجدی به آموزه‌های دینی از جمله مسجد علاقه‌­مند شوند.

۴- امكانات و فعالیت‌های مسجد

در بحث بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، به اهمیت گستردگی فعالیت‌های مسجد و امكانات آن اشاره شد. با توجّه به ابزارها و شیوه‌های نوین فرهنگی، امروزه مسجدها بدون امكانات و فعالیت‌های گوناگون و حساب شده نمی‌توانند با دیگر مراكز و ابزار به ظاهر فرهنگی رقابت كنند.

با توجّه به روحیات و فضای فرهنگی جامعه، مسجد برای جذب جوانان، باید دست كم دردو زمینه فعالیت داشته باشد: امكانات فرهنگی و امكانات ورزشی.

اگر ازسوی مسجد درمحل، مكانی برای ورزش جوانان درنظرگرفته شود یا با برنامه‌ریزی و هماهنگی هیئت امنا، جوانان مسجد بتوانند از امكانات ورزشی درسطح شهر با تخفیف ویژه استفاده كنند، بسیار مناسب است.

كانون فرهنگی، روزنامه‌ها، مجله‌ها، كامپیوتر، كتابخانه، نوارخانه، بانك سی‌دی و ویدئو كلوپ از امكانات فرهنگی مسجد است كه با مدیریت صحیح، می­تواند برای مسجد درآمدزا نیز باشد و به گسترش امكانات فرهنگی كمك كند.

۵- كلاس‌های آموزشی

یكی مهم‌ترین جنبه‌های مسجد، مسایل آموزشی است. برگزاری برخی كلاس‌های آموزشی مورد علاقه ­ی جوانان در جذب آنان مؤثّر است. كلاس‌های آموزشی، ورزشی و هنری علاوه بر این­كه به امكانات زیادی احتیاج ندارد، مورد علاقه و اشتیاق جوانان نیز هست. برگزاری برخی كلاس‌های كمك درسی، آموزش زبان و كامپیوتر در داخل مسجد یا خارج از مسجد، با برنامه‌ریزی و هماهنگی مسجد ممكن است.

۶- ارزش دادن به ديدگاه جوانان

جوانان روحیه ی ویژه‌ای‌ دارند. ستایش‌خواهی و جلب ‌توجّه كردن دو نوع از خواسته‌های جوانان در زمینه‌ی ذهن و عاطفه است. بنابراین، بها دادن به جوانان، عامل مهمی در راستای تأمین خواسته‌ها و جذب آنان به مسجد است. البته این به معنای اختیار دادن زیاد و غیر منطقی به جوانان و یا پذیرش هر نوع نظر و سلیقه ی آنان نیست. بها دادن به ديدگاه جوانان در مساجد مي‌تواند به شكل‌هاي ذيل بر خود جامه‌ي عمل بپوشاند:

الف ـ ارزش‌دهي از طريق اعطاي مسؤوليت در شورای مرکزی :

هیئت مدیره ی مسجد است كه همه ی فعالیت‌های مسجد را سمت و سو می‌دهد. بنابر این، عضویت یكی از جوانان متعهد و مؤمن مسجدی درهیئت مدیره­ به نوعی بها دادن به جوانان است. این اقدام باید سبب ایجاد رقابت سازنده میان جوانان، برای به دست آوردن این پست باشد.

ب ـ ارزش‌دهي از طريق نظرخواهی

شایسته است بزرگ‌ترها، اعضای هیئت امنا و امام جماعت، برای فعالیت‌های گوناگون مسجد،نظرجوانان را جویا شوند و در صورت امكان، پیشنهادهایشان را اجرا كنند. این اقدام سبب خودباوری و احساس شخصیت در جوانان می‌شود. آنان از این­كه می‌بینند نظرهایشان در تصمیم‌گیری‌های مسجد اثر دارد، خوشحالند و مسجد را از خود می‌دانند.

ج ـ ارزش‌دهي از طريق واگذار كردن فعالیت‌های مسجد به جوانان

برخی ازكارهای مسجد را می‌توان به طور كلّی یا جزیی به جوانان واگذار كرد. برای مثال، در یك مراسم، برنامه­ ی پذیرایی بر عهده­ ی جوانان باشد. این اقدام با روحیه ­ی پرشور و نشاط جوانان تناسب دارد و سبب ایجاد وابستگی جوانان به مسجد می‌شود.

به بیان خلاصه این­که بحث برسراین است كه چگونه می توان میان جوان و مسجد و به بیان دیگر میان دو زیبایى، پیوند و یگانگى ‏آفرید. پرسش اصلی این است كه چرا در نسلى كه به دلیل «زیباجویى»، نمى‏تواند از كنار زیبایى روح (مسجد و نماز) ساده بگذرد، اقبال و استقبال و نشاط براى برپایى نماز در مسجد ديده نمي‌شود؟

باید گفت كه روح حقیقى مسجدكه همه‌ي زیبایى‏ها را در خود دارد، هنوز درمعرض دید جوانان قرار نگرفته است. روش‏هاى جذاب در ایجاد گرایش به كارگرفته نشده و با گذشت سال‌ها از پیروزی انقلاب، كانون‏هاى دینى و به ویژه مسجد متناسب با نیازهاى دینى نسل نوجوان و جوان قدم برنداشته‏ اند.

ساختن انسان‌هايى خداترس، متقى و تسليم در برابر رضاى حق و معبود حقيقى در سايه ی تربيت دينى و مذهبى كه هم مقتضاى فطرت است و هم كنترل‌كننده ی غريزه و هواى نفسانى، از مؤثّرترين روش‌هايى است كه تنها در مسجد مى‌تواند صورت گيرد.

مسجد می­تواند بهترین پیوند را درجهت ایجاد تعلقّات معنوی نسل‌های مختلف با دین برقرار نماید و مهم­ترین مکان برای ارتباط عمیق ائمه­ ي جماعت با افراد محلّه­ ی خود و اجرای برنامه­ های آموزشی و تربیتی، مؤثّرترین شیوه برای بالابردن سطح آموزش عمومی و تربیت دینی و مقابله با هجوم ويرانگر فرهنگ فاسد غرب، باشد.

مسجد بايد مركز تحرك و فعاليت اسلامي باشد و روحانيون نبايد به صرف بر پایی نماز جماعت بسنده كنند. آنها لازم است كارهاي فرهنگي، ديني، تفسيري را نيز در مساجد انجام دهند و شبهات روز را برطرف كنند تا نمازگزاران علاوه بر معنويت، مطالب ديگري هم بياموزند. بنابراين، لازم است روحانيون محترم مساجد، مطالب روز و شبهات را مطالعه كنند.

در اين صورت، مساجد با اقبال خوبي مواجه مي­شوند. از آن سو، اگر نقش ائمه­ی جماعت تنها به نماز خواندن منحصر شود، فقط عده خاصي به مساجد رفت و آمد مي­كنند و جوانان كمتر به آن تمايل نشان مي­دهند.

براین اساس، روحانيون و مبلّغين درمساجد، بايدپيوسته اطلاعات خود را به روز كنند و آمادگي كامل براي پاسخگويي به مسایل ديني جوانان را داشته باشند. بايد برای پاسخ­گویی و حل مسایل و مشكلات از برهان و دلایل منطقي و صحيح استفاده كنند تا سخنان آنان تأثير مطلوب را در جوانان داشته باشد.

مساجد علاوه بركانونهایی برای بندگی خدا، نماز و عبادت، كانون فرهنگی و اطلاع‌رسانی صحیح دینی نیز هستند و چنانچه جاذبه­ های لازم در آنها به كار گرفته شود، به همان نسبت نیز حضور جوانان در این پایگاه­ها پررنگ‌تر خواهد شد.

جاذبه­ ی طبیعی مسجد، وجود امام جماعت باویژگی كامل، وجود خادمینی با شرایط متناسب با فرهنگ مسجد، نظافت مناسب مسجد، اذان با صدای خوش و جذاب، كتابخانه­ ی فعال و همچنین امكانات رایانه ­ای كه مطلوب جوانان امروز است، از جمله عواملی هستند كه در نظر گرفتن آنها در جلب و جذب همگان و به ویژه جوانان به مساجد بسیار مؤثّر است.

یکی ازمکان‌هایی که می‌تواندشخصیت جوان را مطابق آموزه‌های دینی بارورسازد و روح خداجویی و عدالت ‌خواهی را در اعماق وجود آنان ریشه‌دار سازد مسجد است که کانون انسان‌سازی است. بر این اساس، لازم است راهکارهای جذب جوانان وهدایت آنان به مساجد شناسایی شود و مورد اهتمام قرار گیرد تا رفته رفته زمینه­ های حضور فعال‌تر جوانان در مساجد فراهم شود.